Hanes y cod ‘Morse’
Erthygl gan y tim NRICH
Cefndir
Cafodd cod ‘morse’ ei creu gan Americanwr or enw Samuel Finley Breese Morse, (1791-1872). Nid yn unig yr oedd e’n dyfeisiwr ond hefyd roedd yn peintiwr enwog.
Cyn cafodd y telegraff ei dyfeisio, roedd rhan fwyaf o negeseuon gorfod cael ei cymryd gan negeseuwyr a oedd wedi cofio’r neges neu cario nhw yn ysgryfinedig. Dim ond y ceffylod cylflymaf oedd yn gallu ddarparir. Roedd negeseuoin hefyd yn gallu cael ei anfon yn gweladwy troi defnyddio baneri ac yn y pen draw systemau peirianeg or enw ‘telegraffau semaphore’, ond mae’r systemau yma angen cysylltwr i fod digon agos at y anfonwr, ac doedd o ddim yn gallu cael ei defnyddio yn y nos.
Mae’r telegraff yn galluogi negeseuon cael ei anfon yn gyflym iawn dros pellter hir gan defnyddio trydan. Cafodd y telegraff masnachol cyntaf ei datblygu gan William Forthergill Cooke ac Charles Wheatstone ym 1837. Roedden nhw wedi datblygu dyfeis sydd yn danfon negeseuon trwy defnyddio signal trydanol sydd ar y un llinell ar grid ar cwmpawd yn cynnwys llythrennau’r wyddor. Wedyn, ym 1828, roedd Samuel Morse ai cynnorthwyydd, Alfred Vail, dangos dyfeis telegraff mwy llwyddianus yr oedd yn danfon negeseuon gan defnyddio cod arbennig- cod ‘morse’.
Cafodd negeseuon telegraff ei anfon trwy tappio’r cod allan am pob llythyren yn y ffyrdd o signalau hir ac byr. Mae signals byr yn cael ei alw yn ‘dits’ (wedi ei cynrychioli gan dotiau). Mae signalau hyr yn cael ei alw yn ‘dahs’ (sydd wedi ei cynrychioli ggyda dash). Mae’r cod yn cael ei troi mewn i ysgogiad trydanol ac yn cael ei danfon ardraws y wifrau telagraff. Mae derbynydd telegraff ar y diwedd y wifren yn troi’r ysgogiad nol mewn i dotiau a dash, ac yn datgodio’r neges.
Ym 1844, roedd Morse wedi dangos y telegraff ir cyngres wladwriaeth unedig yn defnyddio neges enwog “What hath God wrought”.
.
Derbynydd telagraff Samuel Morse
amgieddfa cenedlaethol o hanes Americanaidd
Nod Morse oedd i cadw’r codau mor byr a sy’n bosib, sydd yn golygu dyle’r llythyren mwyaf cyffredin cael y cod byraf posib. Wneath Morse dod i fyny gyda syniad gwych. Aeth i papur newydd lleol , yn y dyddiau yna wnaeth y argraffydd creu y papurau newydd trwy rhoi llythrenau unigol at ei gilydd mewn i bloc, wedyn gorchyddio;r bloc gyda inc ac yn gwasgu’r papur are i ben. Wnaeth yr argraffwyr cadw’r llythrennau mewn ces gyda pob llyuthyren wedi ei cadw mewn rhan gwahanol., wrth gwrs, roedd ganddyn nhw mwy o llythrennau nag eraill gan ei fod yn gwybod fydd ei angen er mwyn ysgrifennu erthygl.
Roedd Morse yn syml wedi cyfri’r nifer o ddarnau i teipio am pob llythyr. Wnaeth o darganfod fod mwy or llythyren ‘e’ nag unrhyw llythyren arall felly fe rhoddwyd ‘e’ y cod byraf sef ‘dit’. Mae hyn yn esbonio pam does dim perthynas amlwg rhwng y wyddor ar trefn mae’r symbolau yn cael ei ddefnyddio.
Roedd cod gwreiddiol Morse ddim yr un peth ar un yr ydyn yn ei defnyddio heddiw gan ei fod yn cynnwys seibiau yn ogystal a ‘dahs’ a ‘dits’. Ond yn cyfarfod ym Berlin ym 1851 cafodd fersiwn rhyngwladol ei creu fel y ddangosir isod:
| A | . – | N | – . |
| B | – . . . | O | – – – |
| C | – . – . | P | . – – . |
| D | – . . | Q | – – . – |
| E | . | R | . – . |
| F | . . – . | S | . . . |
| G | – – . | T | – |
| H | . . . . | U | . . – |
| I | . . | V | . . . – |
| J | . – – – | W | . – – |
| K | – . – | X | – . . – |
| L | . – . . | Y | – . – – |
| M | – – | Z | – – . . |
Y cod fwyaf poblogaeth sy’n cael ei anfon yw :
. . . – – – . . . a dyma yw’r signal am gofi ‘SOS’
Mae cod Morse angen amser rhwng ‘dits’ a ‘dahs’, rhwng llythrennau, ac rhwng geiriau I fod mor gywir ac sy’n bosib.
Mae ‘Dit’ yn cymryd – 1 uned o amser
Mae ‘Dah’ yn cymryd 3 uned o amser
Mae’r saib rhwng y llythrennau – 3 uned o amser
Y saib rhwng geiriau – 7 uned o amser
Tasg
- Mae’r cyflymder mae’r neges yn cael ei anfon yn cod Morse’ fel arfer wedi cael ei rhoi mewn geiriau y munud (GYM). Mae’r gair ‘Paris’ yn cael ei defnyddio fel hyd gair cyffredinol. Gofynwch i dysgwr faint o amser mae hyn yn cymryd? (mae’r ateb yn cael ei rhoi ar diwedd y erthygl).
- Mae gweithredwyr profiadol o cod ‘morse’ yn gallu danfon ac derbyn negeseuon on fewn 20-30 GYM.
- Beth yr ydych chi’n meddwl ywr prif problemaupan rydych yn defnyddio cod ‘morse’? meddyliwch am 2 sefyllfa lle fydden yn defnyddil a daub le fydde hi ddim?
Ateb Paris = 34 uned amser
fe allwch lawr lwytho cod morse o fan hyn .
